Tarih

Varto bölgesi tarihte sırasıyla Medler, Pers, Part, Roma ve Bizans egemenliği altında kalmıştır. 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi ile Selçukluların, daha sonraAkkoyunlular ve Karakoyunlular´ın hakimiyeti altında kalmıştır. 1514 yılında Çaldıran Savaşı´yla Osmanlı idaresine geçmiştir. 1923´te Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla, TBMM onayı ile Varto ismini alarak ilçe oldu.

Coğrafya

Varto ilçesi, Muş il alanının kuzeybatısında yer alır. Kuzeyde Erzurum ve batıda Bingöl illeriyle, doğuda Bulanık, güneyde ise Merkez ilçeyle çevrilidir. Yüzölçümü 1418 km²´dir. Muş´un yüzölçümü olarak alanının %17,3´nü kaplar.

Genellikle dağlarla kaplı olan ilçe alanı, Muş il alanının en yüksek bölümünden de yer alır. İlçenin kuzeyini Bingöl Dağları´nın uzantıları engebelendirir. Rakım, Bingöl Dağları´na doğru, ilçenin kuzey sınırında 3000 m´yi, Akdoğan ve Şerafettin Dağları´nın uzantılarında ise 2300 m´yi aşar. İlçe alanı, Murat Nehri ile, Bingöl Çayı ve bu iki akarsuyun kollarınca derin bir biçimde parçalanmıştır. Murat Irmağı, ilçe alanına doğudan girer. Doğu - batı doğrultusunda, Merkez ilçeyle doğal bir sinir oluştururcasına akar. Kayalıdere Köyü´nün batısında Bingöl Suyu´nu alır ve bir dirsekle güneye yönelerek ilçe alanını terkeder. Akdoğan (Hamurpet) Gölü ilçenin doğusundadır. Bu gölün hemen güneyinde ise Küçük Hamurpert Gölü yer alır.

Varto ilçe merkezi ve birçok köy, deprem fay hattı üzerindedir. Varto, ilki 1946, ikincisi ise 1966´da olmak üzere iki büyük deprem yaşamıştır. (1966´daki depremde 2.118 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu depremde Varto merkezi tamamiyle yıkılmıştır.)

Varto´nun 1985 nüfus sayımındaki nüfusu 44.116´ydi. Muş´un yüzölçüm bakımından olduğu gibi nüfusça da dördüncü büyük ilçesidir. 1966´da yaşanan depremde Varto, ölümler sebebiyle uğradığı nüfus kaybına ek olarak, ilçe merkezi ve köylerindeki binaların büyük bölümü yıkıldığından göçten ötürü de nüfus kaybına uğramıştır.

Varto ilçesinin 2´si bucak merkezi vardir. Bucak merkezi köyler, Caylar ve Omcali (Karaköy)´dir. Varto´da halkın en önemli geçim kaynağı, Muş genelinde olduğu gibi tarımdır. Başlıca tarım ürünleri buğday olmak üzere tahıldır. Elma ve armut üretimi önemlidir. Varto, bitkisel üretimden çok hayvancılık bakımından gelişmiştir. Koyun ve kıl keçisi varlığı bakımından Muş´un Merkez ilçeden sonra ikinci önemli ilçesidir.

Varto depremi

Ana madde: 1966 Varto depremi

Verilere göre 1900lü yillarin ilk depremi 24 Nisan 1903 tarihinde Malazgirt´te 6,7 şiddetinde olmuş ve 2.626 kişi ölmüştür. Buna mütakiben 31 Mayıs 1946 Varto Hınıs´ta 5,7 şiddetinde olan depremde 839 kişi ölmüştür.

En etkili ve birçok seyin altüst olmasına, göçe ve ailelerin dağılmasına, konut - sağlık - okul - yol sorunun halen çözülmemesi gibi yaşamın yeniden idame edilmesinin hayli zorlasmasına neden olan deprem, 19 Ağustos 1966 yılında olmuş şiddeti tam olarak bilinmiyor ve 2.394 kişi ölmüştür. Varto´da zaman zaman irili ufaklı deprem sarsıntıları olmaktadır.

Günümüzde Varto

Geçmişinde pek çok deprem geçirmiş olmasina karşın, en canlı hatırlanan depremler 1946 ve 1966 depremleridir. Özellikle de bu depremler hakkinda daha fazla bilgi bulunmaktadir. Bu büyük depremlerin acılarını taşıyan Varto, özellikle 1966 sonrasında hızla kendi kabuğunu kırmış, yaşadığı göçlerle kaybettiği nüfusa rağmen, sosyal gelişiminden ödün vermemeye çalışmıştır.

Nüfus

İlçe Nüfusunu çoğunlukla Zazalar ve Kürtler oluşturmaktadır.

Eğitim ve sosyal yaşam

Varto, çevresinde bulunan birçok il ve ilçeye göre kültürel ve sosyal anlamda gözle görülür ilerlemeler kaydetmiştir. Bunda eğitime verilen önemin büyük payı bulunmaktadır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre Varto eğitim seviyesiyle Türkiye´de ilk 99 yer almaktadır. Okur yazar oranı ile, kız çocukların okutulması oranı ile Varto, Muş´un en çağdaş ve eğitimli ilçesidir.

Geçmişten beri sözlü masallar, yaşanmış meselelerin ortak bir mekanda paylaşılmasına dayanan komşuluk ilişkileri sosyal yaşamı hep zengin kılmıştır. Varto özellikle folklorik ögelerin de gelişkinliğiyle tanınmıştır. En meşhur oyunlarından biri olan çepki bugün artık ülke sınırlarının dışında da bilinen ve sevilerek oynanılan, sola doğru çekilen bir halay türüdür.

2003 yılından bu yana Bingöl Dağları üzerinde bulunan Koğ tepesi halk şenlikleri düzenlenmektedir. Bu şenliklerin genel amacı ilçenin tarihi, turistik ve coğrafik yönleriyle tanıtılabilmesi olarak özetlenebilir.

Gelişim faaliyetleri

İlçede, çok büyük miktarlarda olmamak üzere Avrupa Birliği destekli, tarımsal geliştirme program ve faaliyetleri de yürütülmektedir.

Son birkaç yıldır Köydes kapsamında köylere çeşitli hizmetler gelmekle birlikte, ilçe ve köy halkında kendi sorunlarına kendi çözümünü yaratma bilinci her geçen gün daha da gelişmektedir. Nitekim hayata geçen projelerdeki maddi ve manevi anlamda yerel halkın desteği azımsanmayacak düzeydedir.